Đây là từ trong nghề do các nghệ nhân hoa kiểng đặt ra để chỉ những cây mai trồng với mục tiêu chỉ sử dụng phần gốc của nó để làm gốc ghép mai. Như quý vị đã biết, để tạo ra cây mai ghép, ta cần có trong tay những “nguyên liệu” sau đây: gốc ghép và cành ghép, mắt ghép.
Trước đây vài ba mươi năm, lúc cây mai ghép chưa có thị trường rộng lớn như ngày nay thì việc tìm gốc ghép cho cây mai ghép khá tiện dụng. Người có nhu cầu chỉ cần mua những cây mai mọc hoang dã ngoài bờ bụi hay trong các vườn tược, bứng lên đem về sử dụng. Hoặc sắm mua mai cây ở các vựa bán mai kiểng, giá cũng không cao. Chỉ cần chọn những cây mai tơ, khỏe, không bị sâu bệnh, dù là mai vàng năm cánh, hay mai tứ quí đều được.
nếu như chọn được những gốc “lão mai” có tuổi đời vài ba chục năm, có bộ rễ đầy u nần thì càng có giá tri hơn, lại càng mừng.
Thế nhưng, về sau này lúc cây mai ghép có thị trường phổ quát thì nhà vườn nào hàng năm cũng cần có số lượng gốc ghép thật phổ biến, tới hàng trăm, thậm chí hàng nghìn gốc thì… chỉ còn cách chủ động phân phối gốc ghép tại chỗ mới có đủ mà dùng. Hơn nữa, ví như trồng dư ra đem bán lại cho người trong nghề cũng có lắm quý khách.
Theo kinh nghiệm của phổ quát nghệ nhân sống lâu năm trong nghề trồng mai thì gốc ghép được lấy trong khoảng giống mai vàng năm cánh có khả năng sinh trưởng tốt và ít bị sâu bệnh. Cho nên, cứ sau tết Nguyên đán độ một tháng, hoa của các cây mai vàng đã tàn rồi hột của nó trổ màu đen như hột mãng cầu ta (hột đã chín) thì lặt hết vào làm giống. Hột tươi lặt vào có thể đem gieo ngay hoặc đựng trong thau, trong thúng đặt vào nơi thoáng mát trong nhà, chờ một hai tháng sau đem gieo cũng được.
Những hột mai già ví như ta không lặt hái thì cũng rụng xuống đất và mọc thành mai con.
Hột mai giống sau này sẽ được gieo trong vườn ươm.
lúc chọn được cuộc đất để làm vườn ương, trước nhất chủ vườn phải lo cuốc xới cho cuộc đất tơi xốp, bón lót phân chuồng hoai, phân rác mục cho đa số, sau đấy mới lên liếp để ương hột mai giống.
Liếp ương hột mai phải đủ cao, và chung vòng vo phải tạo mương rãnh thoát nước hữu hiệu để hạn chế bị úng ngập trong tháng mưa bão hoặc lúc triều cường.
Chuẩn bị tốt công tác này thì việc trồng mai vật liệu mới gặt hái được thành công như ý.
Hột mai giống gieo trên liếp nên theo hàng lối, sao cho hàng cách hàng khoảng 20cm, và hột cách hột khoảng 10cm là vừa. khi gieo hột vào liếp, ta nên dùng một cây que to bằng chiếc đũa ăn cơm, thọc sâu vào đất chừng 2cm rồi bỏ xuống lỗ đấy một hột mai giống. Do hột mai có khả năng nảy mầm rất tích cực, có thể đạt đến mức gần cả trăm % nên ta không cần lo xa mà gieo một lỗ tới 2 ba hột giống.
Sau lúc gieo hột xong, ta nên phủ một lớp mỏng rơm rạ khô trên khắp mặt liếp ương để che mưa nắng. đồng thời phải tưới nước bằng vòi vòi hoa sen giúp đất liếp đủ ẩm để hột mai giống dễ nảy mầm.
lúc cây mai con lên cao cỡ gang tay hoặc hơn một tí là lúc ta bứng chúng ra trồng vào chậu hoặc trồng nhất quyết ở ngoài vườn. Mỗi cây mai con nên bứng có bầu đất mới bảo quản được bộ rễ nguyên vẹn, nhờ đấy mà lúc trồng vào chậu hay trồng ngoài vườn cây mới không mất sức và sinh trưởng tốt.
Mai con trồng trong chậu để chờ làm gốc ghép sau này, tuy cũng là trồng tạm, nhưng thời kì cũng đến vài ba năm hoặc lâu hơn. Như thế nên, đất trong chậu phải được bón phân tro đông đảo, nhờ đấy cây mới đủ chất tốt cho sức khỏe mà to nhanh.
nếu như mai con đem trồng ngoài vườn thì đất vườn cũng phải cày bừa kĩ, sau đấy lên liếp, bón lót như đất gieo hột giống trước đây.
Trên tiếp trồng lần này, ta phải đào hố có tuyến đường kính chừng hai gang tay, và sâu 30cm, dưới hố bón phân chuồng hoai mục, trộn tro trấu và mụn xơ dừa rồi mới đặt bầu mai con vô trồng. Cứ mỗi hố trồng một cây, sao cho hố cách hố 1m và hàng cách hàng 1m, đủ rộng cho cây mai con làm gốc chép phát triển tốt sau này.
lúc cây mai con cao gần mét, thân to bằng ngón tay cái trở lên là có thể sử dụng làm gốc ghép được.
lúc này chúng lại được đào lên với nguyên bầu đất rồi đặt lâm thời vào nơi mát mẻ để nhà vườn với kinh nghiệm nghề nghiệp lâu năm của mình Quan sát kỹ dáng thế của từng cây ra sao mà cưa bỏ những phần thân nhánh cho là ko hợp cách. Sau ấy, phần gốc còn lại sẽ được trồng vào chậu và đặt vào chỗ có bóng râm mát mẻ chờ tháp ghép…
Việc chọn cành hay mắt ghép (bo) ko đòi hỏi rộng rãi công sức như cách tạo gốc ghép vừa được biểu hiện ở phần trên.
Như quí vị đã biết, thời kì khoảng chục năm đầu khi cây mai ghép thành lập, phổ quát người thích chơi những cây mai cộng một gốc cơ mà trổ phổ quát sắc hoa như mai vàng (hoàng mai), mai trắng (bạch mai), mai xanh (thanh mai)… quan niệm rằng tương tự mới lạ, mới quí. Nhưng càng về sau, khách chơi mai lại thích mai vàng. Những cây mai ghép chỉ được ghép một thứ mai quí như mai Giảo 12 cánh, hoặc mai Huỳnh Tỷ 24 cánh, đều là mặt hàng được nhiều người chọn tậu. Quí vị đã biết, những giống mai nức tiếng này ra hoa đóa lớn, hoa có phổ quát cánh, xếp thành đa dạng tầng, màu sắc lại tươi tỉnh nên càng nhìn càng ưa…
Để có đủ cành ghép và mắt ghép (còn gọi là bo hay vảy), nhà vườn phải trồng một vài cây mai Giảo, mai Huỳnh Tỷ. Có chủ động được việc này mới có đủ nguyên liệu mà ghép mai.
Dù ấy là những giống mai quí nhưng vì trồng chỉ với mục đích thu hoạch cành và mắt (bo) sau này để ghép vào gốc ghép, nên ta có thể trồng bằng phương pháp hữu tính là ương bằng hột, hoặc bằng cách giâm cành cũng được.
Cây mai giả dụ trồng với mục đích này, hằng ngày chỉ cần lo tưới bón cho cây, và phòng trừ sâu rầy bệnh hại để giúp cây sinh trưởng tốt. Nhà vườn ko cần bỏ công sức ra uốn tỉa, tháp ghép để tạo dáng mai vàng từ nhỏ như đối với những cây mai kiểng khác.
Cũng xin được diễn đạt thêm là lúc ghép mai phải chọn lấy những cành tốt tươi, ko được non quá mà cũng không già quá, vì chúng sẽ mất khả năng mọc mạnh.
Còn chọn mắt ghép thì chọn lấy mắt lá hoặc chồi non mới nhú mới tốt. Hơn nữa cành ghép và mắt ghép lúc tách rời khỏi cây mẹ thì nếu như được ghép ngay trong ngày mới có khả năng sống cao. Chính vì những lẽ đấy nên phần lớn người trồng mai ghép phải dành ra một khoảnh đất để trồng mai nguyên liệu, để lúc nào cần là có sẵn mà dùng.
– Cây mai nguyên thủy: Mai nguyên thủy là tên gọi mới được đặt ra của cây mai mà người mình trồng với mục tiêu cắt cành lấy hoa chưng cúng trong ba ngày tết thuở xưa.
kể rõ ra, cây mai nguyên thủy là giống mai vàng 5 cánh, trong đấy có các giống mai trâu (châu), mai sẻ, mai cánh tròn, mai cánh dún, mai thơm… ngày nay rất ít người trồng, mà người trồng cũng ko có người dùng, nên nhà vườn chừa đất để trồng mai ghép bán được giá hơn.
Cây mai nguyên thủy như phần trên chúng tôi đã mô tả, chỉ được trồng để lấy gốc ghép mà thôi.
– Cây mai bonsai: Trong phổ biến vườn mai hiện nay, ngoài số lượng mai ghép chiếm đa số, còn có 1 vài chậu mai bonsai được trồng, vì cũng là mặt hàng bán chạy nhờ có một lượng đáng đề cập quý khách riêng.
Cây mai bonsai còn có tên là “kiểng lùn trồng trong chậu trẹt”, có nguồn gốc trong khoảng Trung Hoa, tới Nhật Bản, và có mặt tại nước ta đầy đủ cộng thời với mai ghép. Do có bề ngoài đặc trưng nên từ khi góp mặt trong làng hoa kiểng, cây mai bonsai đã nhanh chóng gây được sự chú ý đặc biệt của đa số người chơi hoa kiểng, nhất là đứa ở thị thành.
Mai bonsai tuy nhỏ nhưng mỗi cây đều có nét đặc trưng riêng. Nhờ vào óc sáng tao hữu hiệu và bàn tay khéo léo của các nghệ nhân hoa kiểng mà cây mai bonsai mới mang được vẻ đẹp diệu kỳ của một cây “lão mai” hoang dã sống trong cảnh mưa dập gió vùi ngoài trời cả trăm năm, nay được thu nhỏ lại thành cây kiểng lùn một cách khéo léo.
Nghệ nhân đã tốn rộng rãi công sức và ngày giờ trong việc phả vào cây kiểng lùn này những nét kỹ xảo qua sự già cỗi của bộ rễ khí sinh nổi côm lên trên bề mặt chậu, gốc các loại mai cúc với rộng rãi u nần sần sùi, tới vỏ cây nứt nẻ với những vết trầy xước, rồi những hang hốc trông rất khi không nên càng nhìn ngắm ta càng thấy cây kiểng luifn này có những tuyến phố nét giống tạc như cây cổ thụ mọc đột nhiên ở ngoài trời, nên càng ngắm càng ko thấy chán.
Sở dĩ được vậy là do cây mai bonsai được nghệ nhân ra công uốn tỉa và tháp ghép dựa theo năm thế cơ bản như ta đã biết là thế Trực, thế Cận trực, thế Hoành, thế Ngọa và thế Huyền nhai. phổ biến cây còn được uốn tỉa theo phổ quát thế phụ khác, giống như nghệ thuật uốn tỉa kiểng cổ của người xưa. Và dù tuy ít cành, ít hoa nhưng mai bonsai vẫn đủ sức lôi kéo được sự chiêm ngưỡng và lòng ái mộ của hầu hết người xem.
Mặt khác, sở dĩ cây mai bonsai nhắc riêng và kiểng bonsai đại quát càng ngày càng được ưa chuộng là do cây kiểng nhỏ bé này thích hợp với không gian sống quá chật hẹp của phần nhiều thị dân. Ở nhà vẫn xuất hiện vài ba chậu mai bonsai mang dáng điệu của cây kiểng cổ tuyệt đẹp, thử hỏi mấy ai lại không thích?
thị thành ngày nay do nạn bùng nổ dân số nên đi đến đâu cũng toàn gặp cảnh đất hẹp người đông, nhà cửa thi nhau mọc lên như nấm, nên không mấy ai được may mắn sống trong những ngôi nhà có sân rộng, dù chỉ độ mươi mét vuông thôi để lập vườn hoa gia đình theo đúng thị hiếu của mình.
trường hợp này chỉ mới xảy ra ở nước mình chừng ba bốn thập niên nay thôi. Nhưng, trước đó hàng trăm năm, đa dạng tỉnh thành ở châu Âu, châu Mỹ đã phải gồng mình chịu chứa cảnh sống chật chội như vậy rồi!
Được biết, vào những thập niên đầu thế kỷ 20, các tỉnh thành lớn nhỏ ở Âu Mỹ nơi đâu nhà cửa cũng rộng thênh thang, ngẫu nhiên phải miễn cưỡng đón chờ vô số dân quê lũ lượt kéo lên thành phố để kiếm tìm việc làm. từ đấy, nhà cửa được xây chứa phổ biến thêm, đất đai lên giá dần… và sau một thời kì ko lâu, gần như không còn nhà nào còn miếng đất trống trước sân để lập vườn hoa gia đình như trước nữa.
Sống trong môi trường quá chật hẹp như vậy, nhưng người nào có lề thói thích chơi hoa kiểng ko sao hạn chế sự bực bõ, phiền não, khổ sở nữa…
Như quí vị đã biết, vào thời xa xưa đấy, dù ở thành thị, đa số nhà nào cũng lập vườn hoa rộng to, và phổ thông người lại có sở thích trồng những cây kiểng có thân cao lớn đến 5-10 mét tỏa bóng mát một vùng. Nay, đất hẹp người đông thì đâu nhà nào còn đất trống để trồng những cây kiểng đó?
không còn đất đai phổ biến để chơi kiểng lớn, mọi người mới quay sang chơi kiểng bonsai, đầu tiên vì thích thú với cây có ngoại hình lạ, sau nhận thấy kiểng bonsai mới hợp với những nơi “phố xã chật hẹp người đông đúc”…
Chậu mai bonsai vốn nhỏ gọn, không chiếm phổ thông diện tích: một chỗ trống ở bao lơn, trên tủ chè, bàn salon hoặc bàn giấy… trông vừa đẹp lại gọn gàng.
Do cây kiểng bonsai vừa gọn nhẹ, mà mỗi cây đều có một ngoài mặt đặc biệt, gần như không cây nào giống cây nào nên mặt hàng này không phải chờ tới tận tết mới có phổ quát người sắm sắm, mà bán được nói quanh năm. Còn một lý do khác cần nói tới nữa, là kiểng bonsai đại quát, mai bonsai kể riêng thường được bán với giá hợp với túi tiền của giới bình dân.